Bóg to postać, która jest obecna w historii i powiązywana w mniej lub bardziej bezpośredni sposób z istnieniem człowieka właściwie od zawsze. Bez względu na kulturę, religię czy personalne przekonania, człowiek zawsze tworzył ideę Boga – istoty ponadludzkiej, wpływającej w jakiś sposób na życie ludzi na Ziemi lub też zupełnie od niej odrębnej, żyjącej własnym boskim życiem i stanowiącej przykład, za którym należy podążać. Czy jest to więc akceptowane czy też nie, Bóg istnieje w świadomości znacznej części populacji Ziemi – nawet ci, którzy negują istnienie Boga w rozumieniu religijnym często posiadają koncepcję „siły wyższej”. Jak jednak jego postać przedstawiana jest przez różne koncepcje filozoficzne?

Koncepcje filozoficzne Istoty Boga na przestrzeni wieków

Wizje na temat istnienia Boga różniły się od siebie wraz ze zmianą epok, rozwojem nauki i techniki oraz rozwojem zdolności poznania człowieka. Gdy początkowo ludzka wiedza o świecie była dość ograniczona, człowiek uznawał jedną Najwyższą Istotę odpowiedzialną za stworzenie świata i zarządzającą nim. Bóg ten stał się jednak po czasie koncepcją tak abstrakcyjną, że dla przybliżenia go do siebie podzielono go na niezliczoną ilość bóstw odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny życia – to tu mieliśmy do czynienia z bogami wojny, pokoju, miłości, płodności i innych aspektów życia, które wymagały boskiego nadzorowania. Bóg na przestrzeni wieków scalał się i rozdzielał, dopasowując się do potrzeb ludzi tamtego czasu. Wyobrażanie Go sobie w jednej osobie pozwalało mieć nadzieję na wsparcie w kruchym, krótkim życiu. I wszystko byłoby tu w porządku gdyby nie filozofowie, którzy rozwijając swoje koncepcje znacząco skomplikowali ideę Istoty Boga.

bóg posejdon

Filozoficzne koncepcje Istoty Boga

Najbardziej tradycyjnym stanowiskiem rozumienia Istoty Boga, stanowiącym podstawę wiary większości ludzi zachodniego świata i religii chrześcijańskiej oraz żydowskiej jest określanie Boga jako bytu czysto duchowego, odpowiedzialnego za stworzenie naturalnego wszechświata z niczego. Bóg jest tu rozumiany jako stwórca, ale też władca stworzonego przez siebie świata i jest uznawany za istotę wszechmocną, wszechwiedzącą i absolutnie dobrą.

Bóg w filozofii antycznej różnił się zależnie od koncepcji konkretnego filozofa. Pierwszym twórcą jakiejkolwiek idei był oczywiście Platon, według którego świat stworzony przez powodowanego dobrocią Boga–Demiurga, łączący ze sobą byt (idee) i materię (niebyt), był żywy, uduchowiony i celowy. Posiadał cechy niemalże idealne, stanowiąc odbicie boskiego królestwa, lecz jednocześnie był niedoskonały – świat idealny, czyli świat boski jest statyczny i niezmienny, natomiast świat ludzki jest mniej wartościowy, bo ruchomy i jedynie zbliżony do boskiego. Koncepcję tą określa się jako dualizm – Bóg jest poza światem, a nie w nim. Na podobnej zasadzie o Istocie Boga rozprawiał Arystoteles. Zupełnie inny światopogląd reprezentowali stoicy – twórcy systemu monistycznego, według których koncepcja boskiego świata przypominała platońską, z tą różnicą że Bóg został umieszczony tu w świecie, a nie poza nim. Jeszcze inaczej o Bogu myśleli sceptycy, których Bóg był pełen sprzeczności – cielesny, lecz bezcielesny, doskonały, więc nieograniczony, nieograniczony, więc nieruchomy, nieruchomy, więc bezduszny, bezduszny, więc niedoskonały. Choć więc uznali, że o Bogu nic tak naprawdę nie wiemy, w dalszym ciągu mieli świadomość jego istnienia. Późniejsze teorie były oparte na koncepcjach greckich aż do czasów oświecenia, gdzie Blaise Pascal uznał, że Bóg jest kwestią wiary i osobistego wyboru wiernego.

istota istnienia

Koncepcja Piotra Griffina – „Projekt Istnienia”

Kolejną, znacznie bardziej współczesną koncepcją filozoficzną zajmującą się zrozumieniem Istoty Boga jest koncepcja Piotra Griffina opisana przez niego w „Projekcie Istnienia”. Zgodnie ze słowami autora, „życie powstało z samoopisującego się prawdopodobieństwa zaistnienia boskiego rozumu, które oryginalnie nie posiadało żadnej przyczyny, żadnego sensu, żadnego początku ani żadnego inteligentnego stwórcy.” Zgodnie z jego założeniem, Boski potencjał rozumowania należy postrzegać jako pewien ideał, który nie może nie istnieć – rzeczywistość podzielona jest na linie i płaszczyzny rozumowania, przy czym linie są pewną ciągłością w czasie zawierającą podstawowe koncepty istnienia takie jak duch, informacja, czas czy rozum, a płaszczyzny to raczej marzenia, a więc i wiara. Życie należy rozumieć nie tylko w kontekście logicznych koncepcji opisujących świat namacalny, ale też w kontekście energii marzeń i wiary decydujących o rozwoju istnienia. Skoro jednak wierzymy w istnienie, jednocześnie marzymy też o istnieniu Istoty Boga – nie ma istnienia, jeśli nie ma współistniejącej z nim Istoty Boga stwarzającej swoim rozumem wszystko, co istnieje.

Koncepcji dotyczących Istoty Boga jest tak wiele, jak ludzi w niego wierzących opisuje w swojej książce Piotr Griffin. Właściwie każdy, nawet podążając za określoną filozofią prędzej czy później dochodzi do własnych wniosków, kształtując własny obraz Boga na podstawie własnych obserwacji, przekonań i wiary.