Temat klauzuli sumienia co jakiś czas żywo omawiany jest w mediach, a temat wraca jak bumerang.

Dyskusja jej dotycząca praktycznie nie ma końca, jednak trudno wydobyć z tych rozmów jakieś merytoryczne informacje na temat prawnych zasad działania. Czym jest klauzula sumienia? Co jest w niej zawarte? Kiedy i jak często można się na nią powołać?

Czym jest klauzula sumienia i kogo dotyczy?

Klauzula sumienia w polskim prawie jest regulacją, która ma na celu chronić lekarzy przed wykonywaniem czynności, które są niezgodne z ich sumieniem. Wynika ona z Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku, a dokładniej z artykułu 39, który brzmi: „Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy albo w ramach służby ma także obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego”.

Można więc stwierdzić, że zapisy o klauzuli sumienia dotyczą głównie lekarzy, w tym dentystów, ale co ważne, odmówić mogą także pielęgniarki i położne.

Prawo to zezwala więc lekarzowi na odmówienie wykonania pewnych czynności, o ile zawrze odpowiednią informację w medycznej dokumentacji pacjenta. Co ważne, klauzula ta nie upoważnia lekarza do całkowitego odstąpienia leczenia pacjenta, a jedynie do zrezygnowania z tych procedur, które budzą jego wątpliwości i które uznaje za niezgodne ze swoim sumieniem. Klauzula sumienia ma z założenia chronić lekarza – jego sumienie i moralność.

Żadna z osób, które się na dane prawo powołała, nie powinna być przekonywana do zmiany postępowania bądź gnębiona za to, jaką decyzję podjęła. Nie ma także żadnych regulacji co do tego, jak często lekarz może powoływać się na ten przepis, co oznacza, że może to zrobić za każdym razem, kiedy uzna to za stosowne.

Kiedy lekarz może powołać się na klauzulę sumienia?

Prawo jednoznacznie określa, w jakich sytuacjach lekarz może odmówić przeprowadzenia procedury medycznej. Ma to miejsce w przypadku:

• aborcja,
• eutanazja,
• przepisanie środków antykoncepcyjnych, poronnych, dopingujących, odurzających,
• pomoc w samobójstwie,
• selekcja eugeniczna.

Mimo odmowy lekarz winien wskazać pacjentowi inne możliwości odbycia leczenia – z założenia powinien wskazać innego lekarza bądź ośrodek, gdzie procedura medyczna może zostać wykonana.

Jednym z najistotniejszych punktów dotyczących klauzuli sumienia jest fakt, że niedopuszczalne jest, by jej użycie było spowodowane chęcią dyskryminacji pacjenta. Oznacza to, że lekarz nie może odmówić pacjentowi ze względu na jego: poglądy polityczne, orientację seksualną, rasę, narodowość czy przekonania religijne. Decyzja o powołaniu się na to prawo może być kierowana tylko sumieniem lekarza.

Drugim istotnym punktem jest fakt, że na klauzulę sumienia lekarz nie może powołać się w sytuacjach nagłych, takich jak ratowanie życia. Uznaje się, ze w tym momencie to życie pacjenta jest ważniejsze niż przekonania moralne lekarza i ma on obowiązek ratowania człowieka. Niestety w ostatnich latach coraz częściej nadużywa się klauzuli sumienia szczególnie w kwestii aborcji, co powoduje, że słychać więcej głosów na temat jej złagodzenia bądź zniesienia i chociaż wciąż nie są to zbyt częste słowa, to w niektórych krajach doszło już do zmiany przepisów.

Prawo medyczne – gdzie i kiedy szukać pomocy

Co w sytuacji kiedy pacjent uzna, że klauzula sumienia została wykorzystana niesłusznie, bez odpowiednich podstaw? Oczywiście, można pozwać lekarza, ale sprawa raczej nie ma szans na powodzenie, gdyż trudno jest osądzać czyjeś sumienie. Inaczej sytuacja wygląda jeśli lekarz nie dopełni formalności lub nie wskaże nam ośrodka, lub lekarza, gdzie dane czynności mogłyby zostać wykonane. Kancelaria prawa medycznego zajmuje się kompleksową pomocą w sektorze usług medycznych. Mogą się tam zgłosić nie tylko pacjenci, ale i oskarżenie lekarze czy placówki medyczne, które potrzebują pomocy prawnej. Firmy takie zazwyczaj prowadzą zarówno szeroko pojęte doradztwo prawne, jak i reprezentują klientów w sądzie.